Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Elblągu

POSTANOWIENIE

Dnia 26 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Nowaczyński

Sędziowie: SO Dorota Twardowska /spr./

SO Arkadiusz Kuta

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2014 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku M. D. (1)

z udziałem S. Ś., P. N., J. S. i

(...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Iławie

z dnia 29 października 2013 r., sygn. akt I Ns 468/13

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od wnioskodawczyni M. D. (1) na rzecz uczestniczki (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt I Ca 8/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni M. D. (1) wniosła o złożenie oświadczenia o uchylenie się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po zmarłej N. N. jako niezłożonego w ustawowym terminie z uwagi na błąd istotny, pod wpływem którego działała wnioskodawczyni i o złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłej N. N. oraz zatwierdzenia przedmiotowych oświadczeń przez Sąd.

Uczestnicy S. Ś., P. N., J. S. oraz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. wnieśli o oddalenie wniosku, wskazując na wiedzę wnioskodawczyni o zadłużeniu matki.

Postanowieniem z dnia 29 października 2013 r. Sąd Rejonowy w Iławie nie zatwierdził oświadczenia wnioskodawczyni M. D. (2) o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po matce N. N. zmarłej w dniu 01 października 2011 r. w P. oraz orzekł, że koszty postępowania ponoszą uczestnicy we własnym zakresie.

Rozstrzygnięcie było wynikiem następujących ustaleń faktycznych i oceny prawnej dokonanej przez Sąd pierwszej instancji:

Spadkodawczyni N. N. zmarła 1 października 2011 r. w P., ostatnio stale zamieszkiwała w I.. Do jej kręgu spadkobierców ustawowych należą syn P. N., córka S. Ś., syn J. S. oraz córka M. D. (1). P. N. i S. Ś. w dniu 21 marca 2012 r. odrzucili spadek, a następnie w dniu 25 września 2012 r. spadek odrzucili także synowie P. M. i M. N. oraz córka S. K. Ś.. Z tytułu zawartej przez spadkodawczynię N. N. w dniu 16 grudnia 2010 r. umowy pożyczki konsumenckiej ze (...) im. F. S. z siedzibą w G., która zbyła wierzytelność wynikającą z przedmiotowej umowy na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S., powstało zadłużenie. Wierzyciel skierował do N. N. ostateczne wezwanie do zapłaty z dnia 19 września 2011 r. na kwotę 986,50 zł, a następnie pismem z dnia 3 października 2011 r. wypowiedział zawartą ze spadkodawczynią umowę kredytową. Ustalono ponadto, że wnioskodawczyni opiekowała się swoją matka w okresie od lipca 2011 r. do dnia śmierci.

Sąd Rejonowy przywołał treść art. 1019 k.c., wskazując że spadkobierczyni ma możliwość uchylenia się od skutków prawnych braku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czyli skutków prawnych niezachowania terminów określonych w art. 1015 § 1 k.c., o ile brak oświadczenia spowodowane był błędem lub groźbą. W jego wyniku zostaną zniesione skutku prawne braku oświadczenia w terminie określone w art. 1015 § 2 k.c., spadkobierca odzyskuje więc możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jednak w ocenie Sądu pierwszej instancji brak przesłanek do uznania, iż wnioskodawczyni pozostawała w błędzie istotnym obejmujący rzeczywisty stan majątku spadkodawczyni, a w szczególności co do istnienia zadłużenia, bowiem wnioskodawczyni wiedziała, iż matka posiada zadłużenie. Za podstawę tej oceny przyjęto jednoznaczne zeznania rodzeństwa P. N. i S. Ś., którzy wskazali, iż informowali wnioskodawczynię o długu matki a wnioskodawczyni wiedziała o nim jeszcze za jej życia. Ponadto informowali siostrę także o zamiarze złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po matce. Przyjęto, że twierdzenia te pozostają w bezpośrednim związku z faktem, iż wierzyciel skierował do spadkodawczyni ostateczne wezwanie do zapłaty w dniu 19 września 2011 r., a zatem w okresie, kiedy wnioskodawczyni opiekowała się matką, jak również bezpośrednio po śmierci matki, kiedy to wierzyciel w dniu 3 października 2011 r. wypowiedział umowę kredytową. W świetle powyższego zdaniem Sądu Rejonowego twierdzenia wnioskodawczyni oraz jej męża świadka J. D. nie zasługiwały na wiarę, gdyż pozostawały w oczywistej sprzeczności z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Uznano ponadto za zasadne stwierdzenie, iż wnioskodawczyni nie tylko wiedziała o zadłużeniu swojej matki, ale również o tym, iż rodzeństwo zamierza złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, co też ostatecznie zrobiło i o czym wnioskodawczyni została zawiadomiona przez sąd. W związku z tym w ocenie Sądu pierwszej instancji niewątpliwym było, iż wnioskodawczyni przy zachowaniu należytej staranności mogła złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w ustawowym sześciomiesięcznym terminie. Wyrażono także przypuszczenie, iż wnioskodawczyni zlekceważyła fakt zadłużenia matki, skoro nawet po otrzymania z sądu w dniu 4 kwietniu 2012 r. zawiadomienia o odrzuceniu przez rodzeństwo spadku po matce nie podjęła żadnych działań w tym zakresie. Wskazano, że od tego dnia do chwili złożenia wniosku w przedmiotowej sprawie minęło rok i 2 miesiące, a wniosek wpłynął do sądu 26 czerwca 2013 r. Jako podstawę orzeczenia o kosztach postępowania wskazano art. 520 § 1 k.p.c.

W apelacji od powyższego postanowienia wnioskodawczyni M. D. (1) zaskarżyła postanowienie w całości, zarzucając:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego, a w konsekwencji ustalenie sprzecznie z zasadami logiki i zebranym w sprawie materiałem dowodowym, że wnioskodawczyni nie pozostawała w błędzie istotnym co do rzeczywistego stanu majątkowego spadkodawczyni, a w szczególności co do istnienia zadłużenia oraz że wnioskodawczyni posiadała wiedzę o zadłużeniu spadkodawczyni z kierowanych przez wierzyciela wezwań do zapłaty;

- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej zeznaniom wnioskodawczyni i świadka J. D..

W związku z tymi zarzutami skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez zatwierdzenie przez Sąd oświadczenia wnioskodawczyni o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po matce N. N. zmarłej w dniu 01 października 2011 r. w P., ostatnio stale zamieszkałej w I. oraz zasądzenie solidarnie do uczestników na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania za pierwszą i drugą instancję. Ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawczyni kwestionowała ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do jej wiedzy o zadłużeniu spadkodawczyni, twierdząc że wynikają one jedynie z treści oświadczeń złożonych przez uczestników P. N. i S. Ś., z pominięciem okoliczności braku utrzymywania kontaktu i konfliktu z rodzeństwem, braku dowodu odbioru wezwania do zapłaty z dnia 19 września 2011 r. przez wnioskodawczynię oraz odbioru wypowiedzenia umowy z dnia 03 października 2011 r. przez brata J. S., wyłącznie umocowanego do spraw majątkowych i finansowych spadkodawczyni. W związku z tą ostatnią okolicznością w apelacji zawarto ponadto wniosek o przeprowadzenie dowodu z akt postępowania III RNs (...) Sądu Rejonowego w Iławie o ustanowienie kurateli. Skarżąca twierdziła, że zeznania jej rodzeństwa nie zasługują na wiarę, są ogólnikowe, a także, że błędnie odmówiono wiary zeznaniom wnioskodawczyni i świadka J. D..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja była bezzasadna. Zarzuty apelacji skupiają się na naruszeniu prawa procesowego w zakresie oceny dowodów i poczynionych na ich podstawie niekorzystnych dla wnioskodawczyni ustaleń Sądu pierwszej instancji co do braku przesłanek uzasadniających zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Poza ustalonymi okolicznościami faktycznymi skarżąca nie podważa prawidłowości przyjętych za podstawę oceny przepisów prawa materialnego.

Odnosząc się do tak określonego zakresu zarzutów stawianych Sądowi Rejonowemu należy w pełni podzielić zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazania, iż zgodnie z regulacją art. 1019 k.c. spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu poprzez złożenie przed sądem oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu dla złożenia oświadczenia oraz jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca, a uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. Artykuł 1019 k.c. reguluje uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby lub niezłożenia – z tych samych powodów – oświadczenia w terminie. Przy ocenie istnienia błędu lub groźby przy złożeniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy stosować ogólne przepisy kodeksu cywilnego, tj. art. 84, 86, 87 i 88 k.c. Spadkobierca składa oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku pod wpływem błędu, jeżeli w chwili składania tego oświadczenia był w błędzie co do treści czynności prawnej (art. 84 § 1 zd. 1 k.c.), a błąd był obiektywnie i subiektywnie istotny (art. 84 § 2 k.c.). Analogicznie traktuje się sytuacje, gdy nie dochodzi do złożenia oświadczenia spadkowego w terminie. Błąd co do treści czynności prawnej może być błędem co do tytułu powołania do dziedziczenia, osoby spadkodawcy, przedmiotu spadku. Należy jednak zgodzić się z poglądem, że podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 k.c.). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., sygn. IV CK 799/04, OSNC 2006/5/94; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., sygn. V CSK 337/09, Lex nr 677786). Nie będzie też błędem prawnie doniosłym złożenie oświadczenia pod wpływem wadliwych, błędnych pobudek czy motywów, czy z tego samego powodu brak odpowiedniego oświadczenia w terminie. Ocena istotności błędu wymaga ustalenia, czy spadkobierca mający wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy, tj. niedziałający pod wpływem błędu, złożyłby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku o określonej treści.

Spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby w terminie określonym w art. 88 § 2 k.c., tj. w ciągu roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy przy groźbie. Oświadczenie o uchyleniu może być złożone w każdym czasie, nawet po dziale spadku, byleby zachowany został termin zawity z art. 88 § 2 k.c. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli spadkobierca składa zawsze przed sądem (art. 1019 § 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 628 k.p.c.), jednocześnie oświadczając, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca (art. 1019 § 1 pkt 2 k.c.). Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd (art. 1019 § 3 k.c. w zw. z art. 690 k.p.c.), dopiero z chwilą zatwierdzenia staje się bowiem skuteczne. Spadkobierca ma też możliwość uchylić się od skutków prawnych braku oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, czyli skutków prawnych niezachowania terminów określonych w art. 1015 § 1 k.c., o ile brak oświadczenia (milczenie spadkobiercy) spowodowany był błędem lub groźbą (art. 1019 § 2 k.c.). Tym samym zostaną zniesione skutki prawne braku oświadczenia w terminie określone w art. 1015 § 2 k.c., spadkobierca "odzyskuje" więc możliwość złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Sąd Rejonowy dokonał oceny ustalonego stanu faktycznego zgodnie z przedstawionymi unormowaniami i wynikającymi z nich zasadami. Podstawą tej oceny były ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych odpowiadających wynikom przeprowadzonego postępowania dowodowego, w tym w szczególności dowodom zaoferowanym przez wnioskodawczynię i faktom wynikającym wprost z twierdzeń samej wnioskodawczyni. Wbrew zarzutom skarżącej prawidłowo także uznano za wiarygodne zeznania uczestników postępowania P. N. i S. Ś., którzy wprost wskazywali na wiedzę wnioskodawczyni o istniejącym zadłużeniu oraz informowaniu jej o zamiarze odrzucenia spadku i jego przyczynach. Podnoszone przez wnioskodawczynię argumenty dotyczące mającego istnieć między nią a wymienionymi uczestnikami nasilonego konfliktu pojawiają się dopiero w apelacji i brak dowodu oraz racjonalnych przyczyn, dla których uczestnicy ci (sami wyłączeni od dziedziczenia wskutek złożonych oświadczeń o odrzuceniu spadku) mieliby zeznawać na niekorzyść wnioskodawczyni. Co więcej sama wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 10 września 2013 r. oświadczyła, że nie dotrzymała terminu do odrzucenia spadku, ponieważ go przeoczyła (protokół rozprawy k. 44 v). Jak wyżej wskazano, to wprost wyklucza uznanie powoływanej przez wnioskodawczynię sytuacji za błąd prawnie doniosły, skoro przyczyną braku złożenia odpowiedniego oświadczenia w terminie były wadliwe, błędne pobudki, motywowane zaniechaniem ochrony swego interesu oraz oczekiwaniem na uniknięcie odpowiedzialności wobec ubezpieczenia pożyczki. Poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne odpowiadają zatem powołanym jako ich podstawa dowodom, a ich ocena jako wiarygodne nie narusza ani nie wykracza poza zakres swobodnej oceny dowodów.

W ocenie Sądu odwoławczego Sąd Rejonowy ocenił bowiem wiarygodność i moc przeprowadzonych w sprawie dowodów według własnego przekonania uzyskanego na podstawie wszechstronnego, wnikliwego rozważenia całego zebranego w sprawie materiału dowodowego stosownie do art. 233 § 1 k.p.c. i wyciągnął prawidłowe wnioski, logicznie powiązane z dokonanymi ustaleniami. Wbrew zarzutom apelacji Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się przy tym naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez Sąd art. 233 § 1 k.p.c. – a do tego w istocie zmierza apelacja – wymaga wykazania, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i odmiennej ocenie niż ocena Sądu (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998r. sygn. I CKN 4/98, nie publ.). Takich uchybień w zakresie zasadniczych dla rozstrzygnięcia ustaleń Sądu pierwszej instancji skarżąca nie wykazała.

W odniesieniu do podnoszonych okoliczności dotyczących kwestionowania doręczenia wnioskodawczyni korespondencji wierzyciela związanej z wezwaniem do zapłaty a następnie wypowiedzeniem umowy pożyczki, to należy wskazać, że wbrew okolicznościom podnoszonym w apelacji Sąd Rejonowy nie poczynił ustalenia co do doręczenia tej korespondencji wnioskodawczyni, a jedynie wskazywał na kierowanie takich pism do spadkodawczyni, co powiązał z wiedzą zstępnych o istnieniu zadłużenia oraz przekazaniu informacji o tym fakcie skarżącej, co z kolei wynika ze zgodnych zeznań uczestników. Stąd wnioskowane czynności dowodowe zmierzające do ustalenia, przez kogo została podjęta korespondencja, czy też o powołaniu kurateli pozostawały bez znaczenia dla oceny pozostałego materiału dowodowego i w konsekwencji rozstrzygnięcia.

Należy przy tym podkreślić, że wnioskodawczyni nie kwestionuje, że była zawiadamiana o złożonych przez zstępnych, powołanych według przepisów ustawy do dziedziczenia, oświadczeniach o odrzuceniu spadku, co nastąpiło w dniach 04 kwietnia 2012 r. oraz 11 października 2012 r. (z.p.o. k. 13 akt I Ns (...), z.p.o. k. 14 akt I Ns (...)). Nawet gdyby za wnioskodawczynią przyjąć zeznania wymienionych uczestników za niewiarygodne (co do czego brak podstaw), to – jak wskazano powyżej – spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu lub groźby w terminie określonym w art. 88 § 2 k.c., tj. w ciągu roku od wykrycia błędu. Za datę wykrycia błędu co do stanu spadku w takiej sytuacji należałoby przyjąć najpóźniej datę doręczenia pierwszego z zawiadomień o odrzuceniu spadku przez spadkobierców powołanych z ustawy, a więc dzień 04 kwietnia 2012 r., bowiem z tą chwilą wnioskodawczyni racjonalnie i należycie dbając o swoje interesy powinna podjąć czynności zmierzające do ustalenia rzeczywistego stanu majątku spadkowego, choćby poprzez rozpytanie osób odrzucających spadek (rodzeństwa) o przyczynę takiego oświadczenia. Roczny termin dla złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie w takim przypadku upłynąłby z dniem 04 kwietnia 2013 r. Natomiast przedmiotowy wniosek o zatwierdzenie oświadczenia wpłynął w dniu 26 czerwca 2013 r., a zatem po terminie zawitym określonym w art. 88 § 2 k.c. i tym samym po dacie wygaśnięcia uprawnienia do uchylenia się.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił apelację jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 1, § 8 pkt 1 i § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. jedn. Dz. U. 2013r poz.460).